Pokolenie X, Y na rynku pracy

 Wprowadzenie

Jeśli główną formą komunikacji jest dla Ciebie SMS, szybko się nudzisz, ciągle szukasz nowych wrażeń, a nowinki technologiczne nie stanowią dla Ciebie żadnej przeszkody, to najprawdopodobniej należysz do mobilnego, bardzo nowoczesnego i medialnego „pokolenia SMS”. Jeśli jednak głównym wyznacznikiem działania jest dla Ciebie efektywność, szybkość, szukasz standardowych usług, ofert pakietowych o określonej jakości i cenie, to uległeś procesowi „macdonaldyzacji”. A może kupiłeś mieszkanie, ale nie stać Cię na jego wykończenie i dlatego wybierasz produkty tanie, dostępne w Ikei? To znaczy że jesteś reprezentantem „pokolenie Ikea”.

W taki sposób obecnie opisuje się zachowania poszczególnych grup ludzi. Pojęcie „pokolenie SMS-owe” pokazuje, jak zmieniają się kanały komunikacyjne i w jaki sposób ludzie mogą organizować spotkania formalne i nieformalne. Koncepcję macdonalizacji społeczeństwa z pewnością można rozszerzyć poza problem szybkiego dostępu do jedzenia i nadwagi społeczeństwa objadającego się fast foodami. Takie określenie oznacza również grupę osób, która oczekuje standardowej usługi, zestawów i produktów, które są „mega”, „podwójne” czy „powiększone”. Ponadto można zauważyć, że podejście „im więcej i szybciej, tym lepiej” dotyczy również efektywności pracy, pracowników czy wykonywanych zadań. Z kolei osoby, które wyposażają mieszkanie w produkty z Ikei, tworzą grupę bardzo niejednorodną, którą charakteryzuje nie tylko oszczędność, lecz także konkretne wybory konsumenckie i specyficzne preferencje.

Charakterystyka grup poprzez pryzmat pokoleń jest znana od dawna, ale często niepotwierdzona badaniami i zbyt ogólna. Ich źródła można upatrywać w socjologicznym ujęciu pojęcia „pokolenie”. Oznacza ono grupę osób, które łączą pewne zachowania, poglądy oraz wartości. Generalnie jednak pokolenie, czyli generacja (łac. generatio), to termin związany z urodzeniem, czyli są to wszyscy potomkowie lub też krewni pochodzących od wspólnego przodka.

W ujęciu socjologicznym określanie cech dla danej grupy osób, które łączy wiek, historia czy wartości, może być przydatne do oceny problemów społecznych, charakterystyki kapitału społecznego czy zachowań międzyludzkich.

W Polsce również powstało wiele pojęć eksponujących zachowania poszczególnych pokoleń zarówno ze względu na historię, jak i wyznawane wartości. W pierwszym przypadku można wymienić Pokolenie Kolumbów, czyli grupę młodych literatów urodzonych po 1920 roku. Żyli oni w trudnych czasach II wojny światowej i powstania warszawskiego, co miało wpływ na ich życie i poglądy, poczucie kryzys wartości czy upadek godności człowieka[1]. W drugim przypadku bardziej współczesne jest pojęcie „pokolenia JP2” (pokolenie Jana Pawła II), czyli grupy osób, które łączy wiara i związane z nią wartości głoszone przez Jana Pawła II[2].

Obecnie coraz częściej dyskutuje się nad postawami i zachowaniem pokoleń, które urodziły się po 1965 roku życia, czyli pokoleniem X i Y. Są to grupy reprezentujące odmienne podejścia wobec tak istotnych problemów, jak: rodzina, religia, praca czy państwo. Dlatego też nie bez powodu analizuje się i bada zachowania poszczególnych pokoleń, gdyż są to potencjalni klienci i beneficjenci usług.

Charakterystyka pokolenia X oraz Y

Pojęcie „pokolenie X” zostało użyte już w 1964 roku przez brytyjską socjolog Jane Deverson, która przeprowadziła, a później opublikowała wyniki badań dotyczących ówczesnej młodzieży w książce „Generation X”. Następnie zostało to opisane w książce Duglasa Couplanda „Generation X: Tales for an Accelerated Culture”. Od tego czasu przeprowadzono szereg badań zarówno socjologicznych, demograficznych, jak i ekonomicznych, które pozwoliły jeszcze głębiej poznać naturę każdej z generacji. Wskazanie jednak lat, w których urodziły się poszczególne grupy, nie jest sprawą prostą. P. Kotler[3] określa, że pokolenie X, to grupa osób urodzonych w latach 1965–1977, wychowanych w czasach kryzysu, zmian politycznych oraz dochodowych. Z kolei generacja Y to ludzie młodzi urodzeni w latach 1978–1994. Inni autorzy, m.in. J.M. Lawrence, zaliczają do pokolenia Y Amerykanów urodzonych pomiędzy 1977 a 1999 rokiem, co stanowi jej najszerszą definicję.

Początkowo powyższe pojęcia wykorzystywano tylko do charakterystyki Amerykanów, ale obecnie stosuje się je również w innych krajach. W Polsce generacja X, to osoby urodzone w latach 1965–1979. Na ich zachowania i wartości miały wpływ zmiany: ustroju, systemu edukacyjnego czy też rynku pracy. Należy jednak zauważyć, że przedział wiekowy jest tutaj bardzo duży, przez co obejmuje osoby, które mają 40–47 lat, przeżyły i pamiętają dobrze czasy PRL-u. oraz osoby, które mają 33 lata, czyli w socjalizmie były w wieku przedszkolnym. W literaturze można znaleźć dla nich określenie „średniolatkowie”[4].

Z kolei pokolenie Y tworzą osoby urodzone w latach 1980–2000. Są to młodzi ludzie, którzy korzystają z ogromnego postępu technologicznego, reformy edukacyjnej i o byłym ustroju wiedzą jedynie z opowieści. Przy czym różnica pokoleniowa nie wynika tylko z tego, że nie oglądali Teleranka, Reksia, Zaczarowanego Ołówka lub Smerfów, oraz że nie znają żadnych utworów Anny Jantar, Krystyny Prońko, Maanamu czy Lombardu. Różni ich podejście do siebie i świata. Są bowiem świadomi swojej wartości, lepiej wykształceni, nie mają problemów z nowinkami technologicznymi, przez co są mobilni i elastyczni. Prezentują też inne zachowania na rynku pracy.

Postawy na rynku pracy

Odmienne postawy i wartości wobec pracy poszczególnych generacji analizowane są w Polsce zarówno od strony teoretycznej, jak i czysto praktycznej, przez grupy eksperckie oraz prywatne firmy. Dlatego można bazować na raporcie firmy Deloitte[5], jak również na raporcie rządowym „Młodzi 2011”. W jednym i drugim przypadku w różny sposób i w oparciu o inne narzędzia próbowano zidentyfikować zachowania poszczególnych grup, które niewątpliwie stanowią wyzwanie współczesnego rynku pracy w Polsce.

Pokolenie X tworzą ludzie, którzy musieli sobie poradzić z okresem przejściowym czy problemem bezrobocia. Należy jednak pamiętać, że „dzięki „zapasom innowacyjności” 30-, a następnie 40-latków i dzięki ich zdolnościom adaptacyjnym mogły dokonywać się zasadnicze przekształcenia systemowe, w tym zmiany społecznej struktury”[6]. Bezrobocie, które pojawiło się na początku lat 90. XX wieku dotyczyło ich w niewielkim stopniu. A jak pokazują badania przeprowadzone przez grupę ekspertów rządowych i opublikowanych w raporcie „Młodzi 2011”, większość średniolatków dobrze sobie radziła w nowej rzeczywistości ustrojowej. Poczucie porażki, wyalienowania odczuwało około 15% badanych[7].

Pokolenie Y to ludzie młodzi, którzy wychowali się i ukształtowali przez nowy ustrój. Doskonale orientują się w nowinkach technologicznych (Internet, telefony komórkowe, tablety, i-Pody itp.), co czyni ich mobilnymi, elastycznymi i kreatywnymi.

Są więc lepiej wykształceni, pewni siebie i swojej wartości. Jednak wydłużony okres edukacji powoduje, że okres usamodzielnienia, założenia rodziny czy podjęcia pracy jest coraz późniejszy.

W obu pokoleniach można zauważyć podział społeczeństwa ze względu na warunki materialne oraz zgromadzony w rodzinie kapitał intelektualny i kulturowy. Dominują w tym wypadku trzy grupy: rodziny o wysokich statusie, kapitale i aspiracjach życiowych; rodziny o średnim statusie materialnym, z niższym wykształceniem, ale o podobnych aspiracjach życiowych oraz rodziny o niskim zapleczu kapitałowym i o najniższym statusie (rolnicy, robotnicy, renciści, osoby bezrobotne). Ich aspiracje życiowe są najniższe, co wynika z sporych oczekiwań socjalnych. Dwie pierwsze grupy zaakceptowały zmiany zachodzące w Polsce, ale trzecia grupa wykazywała wobec nich niechęć i wrogość, „zdradzając wyraźną tęsknotę za minionym, socjalistycznym porządkiem społecznym lub swoiście polskim upodobaniem demokracji (jako ładu gwarantującego dobrobyt i bezpieczeństwo socjalne)”[8]. Takie podejście do zaistniałych przemian zrodziło różne postawy wobec życia i stworzyło inne społeczno-kulturowe światy. W konsekwencji miało to wpływ na rozwój nowego pokolenia. Pokolenie Y, które pochodzi z pierwszej grupy, wykazuje bardzo wysokie i niekonwencjonalne aspiracje życiowe. Wsparcie rodzinne umożliwia im zdobycie wysokiego wykształcenia, rozwój umiejętności, realizację planów życiowych i dobry start na rynku pracy. Młodzi z drugiej grupy podobnie realizują długie plany edukacyjne, ale brak zaplecza kapitałowego zmuszał ich do szybszego usamodzielnienia. W najgorszej sytuacji są osoby pochodzące z trzeciej grupy, które rzadko kiedy mogą kształcić się, czy realizować swoje plany życiowe. Dodatkowo niechęć rodziców wobec zmian, atrofia zachowań na rynku pracy spowodowała, że ich dzieci również mają postawę negatywną[9]. Dlatego nie bez powodu powstała kategoria „bezrobocia symulowanego” czy też „dziedziczenia bezrobocia”.

Generacje a rynek pracy

Opisane powyżej postawy pokolenia X i Y widać, gdy analizuje się problemy rynku pracy. Z jednej strony pojawia się problem „straconej generacji”, czyli młodych ludzi, dobrze wykształconych, którzy nie znajdują miejsca na rynku pracy[10]. Z drugiej zaś coraz częściej analizuje się problem młodych osób zaliczanych do NEET – nie uczących się, nie pracujących i nie uczestniczących w żadnych formach dokształcania. Wskaźnik NEET ujawnia odsetek młodzieży zagrożonej trwałą utratą związku z rynkiem pracy, co może prowadzić do trwałych zmian i wykluczenia społecznego[11].

Niewątpliwie „średniolatkowie” są odpowiedzialni i lojalni wobec pracodawcy. Niechętnie zmieniają pracę, ale też nie boją się nowych wyzwań. Ze względu na strukturę wiekową zazwyczaj mają już rodziny, dlatego szukają pracy stabilnej i dobrze płatnej. Niestety coraz częściej pracodawcy proponują pracę na czas określony lub w innej formie niż umowa o pracę. Skutkuje to oczywiście poczuciem niepewności jutra, co z kolei rodzi frustracje i niepokój. Zaciągnięte kredyty i rosnące koszty utrzymania stanowią zaś dodatkowy balast. Dlatego pokolenie ludzi młodych i niejednokrotnie lepiej wykształconych traktują jak rywali. Wpływa to negatywnie na ich stosunki zawodowe i międzyludzkie.

Z kolei osoby z pokolenia Y są bardzo wymagającymi pracownikami. Oczekują od pracodawcy umożliwienia intensywnego rozwoju, wyzwań zawodowych, jasnej ścieżki kariery oraz równowagi pomiędzy pracą i życiem osobistym. Jednak wysoka samoocena, świadomość swojego wykształcenia niejednokrotnie powoduje, że mają wygórowane oczekiwania płacowe, co rodzi roszczeniową postawę wobec pracodawcy. Można również zauważyć, że wykazują małą lojalność i niechęć wobec norm i zasad, które narzuca się w firmie.

Zakończenie

Analiza badań preferencji i oczekiwań dwóch generacji pokazała istotne różnice w ich postawach na rynku pracy. Wykonywana praca nie stanowi już tylko wartości finansowej, lecz także psychologiczną i społeczną. Jedno pokolenie szuka jednak stabilizacji, a drugie – samorozwoju. Jedno szuka bezpieczeństwa płacowego, a drugie – szczęścia.

Luka pokoleniowa wynika również z różnych cyklów życia. Pokolenie X wykazuje mniejszą aktywność i mobilność, przyjmując coraz częściej pasywne zachowania wobec zmian. Pokolenie Y, przeciwnie dopiero zaczyna samodzielne życie, dlatego zachowuje dużą determinację w osiągnięciu swoich celów życiowych, większą mobilność i elastyczność.

Ponadto należy pamiętać, że opisywane zachowania poszczególnych grup stanowią uogólnienie. W każdym pokoleniu można wyróżnić część, która stanowi „lokomotywę” zmian i trendów, oraz część, która hamuje owe zmiany. Opisuje się zaś cechy, które dominują. Dlatego charakteryzując pokolenie Y, często można spotkać dwie sprzeczne opinie: są to osoby pewne siebie, które wiedzą, czego chcą, oraz że jest to grupa osób znudzonych życiem, niechętnych do pracy i mało samodzielnych.

Renata Wojciechowska

Bibliografia

Boni M. (red.), Młodzi 2011, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2011.

Kaźmierczak A., Kocur M., Natura dobrej organizacji. Trendy HRM w Polsce, Raport PSZK i Deloitte, Deloitte Polska 2009.

Kotler P., Marketing, Wydawnictwo Rebis, Poznań 2005.